Cun l'entschatta dal 2024 dattan trais chaussas en egl:
- Il triep dal Beverin pudess tenor Arno Puorger da l'Uffizi da chatscha e pestga dal Grischun esser sa schlià dapi la regulaziun. Ins haja numandamain strusch pli observà lufs en il territori e sche, lura betg dapli che dus ensemen.
- En l'Engiadina Auta èn dus lufs vegnids observads en la regiun da S-chanf sco er tranter Puntraschinga, Samedan e Bever. Cumprovà è fin uss in animal. Sch'i sa tracta tar tut las observaziuns dals medems dus aniamls èsi anc da sclerir a maun da provas geneticas.
- En l'Engiadina Bassa hai dà diversas observaziuns da lufs en il prim quartal. Sper ils lufs dal treip existent dal Fuorn en la regiun Zernez/Val Müstair, han ins vis dus lufs. Cumprovas geneticas per quels na datti anc betg.
Situaziun da partenza a partir da la la reproducziun dals lufs il 2023
L'onn 2023 hai dà en 11 da 12 trieps da lufs en Grischun ina reproducziun cun en tut almain 51 chagniels. Quai èn dapli ch'il dubel cumpareglià cun l'onn 2022, lura avevi dà bun 20 chagniels. Quai ha l'Uffizi da chatscha e pestga annunzià en ses rapport da la fin da december.
Cun la midada en l'Ordinaziun federala da chatscha da l'entschatta da december dastga il chantun sajettar preventivamain lufs. La fin da november ha l'Uffizi federal da l'ambient dà la lubientscha d'eliminar quatter trieps en il chantun Grischun. Quai pertutga ils trieps da Stagias, Vorab, Beverin e Corn da Lantsch.
Era regular dastga il chantun ils trieps da Rügiul e dal Jatzhorn. Tut en tut han ils e las guardiachatscha sajettà tschintg lufs en l'emprim quartal dal 2024.
La chatscha sin ils lufs da Stagias, Vorab, Jatzhorn e Rügiul è per il mument sistida, quai suenter in recurs da las organisaziuns da l'ambient.
Sper ils lufs ch'èn vegnids sajettads en il rom da la regulaziun, hai era dà ulteriurs cas ch'in luf è crappà.
L'onn 2023 èn 267 animals vegnids stgarpads entras lufs. L'onn 2022 èn cun 517 dubel uschè blers animals vegnids stgarpads.
In fin dus trieps pli pauc en il Grischun
Dapi la regulaziun dal triep dal Beverin, detti strusch pli indizis da preschientscha dals lufs, malgrà ch'els vegnian survegilads en la medema moda e maniera. Plinavant na dettia nagins indizis per dapli che dus animals. Uschia n'èsi betg cler sch'igl exista propi anc in triep. Quai resulta or dal rapport da l'emprim quartal 2024 da l'Uffizi da chatscha.
L'uffizi ha gia pli baud constattà che la preschientscha da lufs al Wannaspitz è sa reducida suenter ch'il bab dal triep era vegnì sajettà. Entant ch'i dettia anc lufs en il territori, na quintia quai betg pli sco triep. Il bab dal triep era vegnì sajettà, perquai ch'ina persuna nunenconuschenta aveva blessà el. Avant ha l'uffizi gia regulà il triep e sajettà ina luffa ed in luf giuven.
Triep da Stagias
Il luf dominant da Stagias ha bandunà il triep ed è da nov en il territori dal triep dal Beverin. In nov luf dal Tessin ha remplazzà el, ed ha gì sis luffins cun la luffa dominanta da Stagias. Il triep da Stagias duai vegnir eliminà cumplettamain. Gia l'avust avevi dà ina dumonda da regulaziun dal chantun pervia dad «activitad da donn speziala». Il triep ha tranter auter era stgarpà ina sterla sin l'Alp Nalps en Val Tujetsch. Per la fin dal 2023 dumbra il triep da Stagias sis lufs, suenter che dus animals èn vegnids sajettads.
Triep dal Beverin
L'entir triep duai vegnir eliminà. L'entschatta dal november 2022 aveva l'uffizi da chatscha sajettà il luf dominant perquai ch'il triep ha stgarpà animals da niz. Il fanadur 2023 èn dus lufs giuvens vegnids cumprovads, dal bab supponì da quels na datti dentant nagins fastizs questa stad. Geneticamain èn ina luffa ed in ulteriur luf giuven cumprovads en il territori. Il triep dal Beverin è reducì fermamain, da 13 animals l'onn 2022 sin anc probablamain quatter lufs la fin dal 2023. Dapi la regulaziun datti tenor il rapport actual (emprim quartal 2024) strusch pli indizis per dapli che dus lufs en il territori.
Triep dal Fuorn
En l'Engiadina hai dà il 2023 l'emprima reproducziun da lufs dapi passa 100 onns. Sin il Pass dal Fuorn hai in mastgel ed ina femella ch'è là dapi il 2016. Entant hajan ins pudì confermar ch'il triep quinta almain otg animals giuvens, e betg mo quatter sco pensà fin qua, ha ditg Arno Puorger da l'Uffizi da chatscha e pestga dal Grischun ad RTR. L'entir triep quinta pia 10 lufs. Ils lufs geniturs han ins pudì cumprovar geneticamain, scriva l'uffizi en l'emprim rapport dal 2024.
Triep da Valgronda
Duas luffas giuvnas ha l'Uffizi da chatscha sajettà ils 31 d'avust 2023 pervia da stgarps, il terz luf giuven è vegnì sajettà il november. Cunquai è la regulaziun da quest triep finida per questa perioda. Il triep che sa mova tranter Mustér, Glion ed en la part dal sid dal Glogn, sa cumpona tenor il chantun da trais animals la fin da december. Il mastgel dal triep porta sco sulet luf in emettur da GPS, quel è dentant crudà ora mez december ord raschuns nunenconuschentas. Il luf vivia dentant anc, sco in maletg d'ina trapla fotografica mussia, scriva il chantun.
Triep dal Vorab
Il triep duai vegnir eliminà cumplettamain. El ha ses territori tranter Vuorz, Trin, Valendau e Versomi. El è sa reproducì sco ch'ina fotografia dals 16 da settember d'ina persuna privata cumprova. Quella mussa en tut set chagniels. In luf dal triep è vegnì tschiffà ils 8 d'avust d'in auto e vegnì blessà mortalmain. L'onn 2023 è quest triep creschì sin set lufs. En tut èn trais lufs (dus giuvens ed in pli vegl) vegnids sajettads en la perioda da regulaziun 2023/24.
Triep da Moesola
Il triep ch'è sin il territori da la vischnanca da Mesauc e Valragn ha sis lufs pitschens. Dapi l'atun 2023 han ils guardiaselvaschina sajettà quatter luffins dal triep – quai cun lubientscha da la Confederaziun pervia da stgarps d'animals da niz. La fin da l'onn dumbrava il triep sco l'onn avant tschintg lufs. Il luf dominant avevan las autoritads sajettà l'onn 2022 senza la lubientscha da la Confederaziun.
Ulteriurs trieps
Cun in'excepziun han er ils ulteriurs trieps en il Grischun gì pitschens. Il triep dal Jatzhorn a Tavau ha almain tschintg pitschens, il triep da Rügiul a Poschiavo quatter, il triep da Glattwang en il Partenz almain in ed il triep da Muchetta sin territori da Bravuogn e Filisur dus. Il triep dal Corn da Lantsch ha tschintg pitschens, in luf giuven è vegnì sajettà il november. Sulettamain il triep da Calderas sin il territori enturn il Güglia n'ha probablamain nagina nova generaziun.
La situaziun da l'anteriur triep da Morobbia sin ils cunfins cun il Tessin n'è betg clera. Ils dus geniturs oriunds na sa chattan betg pli là, i dat dentant tenor il chantun Grischun differents animals sin il territori. Animals pitschens n'èn betg vegnids cumprovads.
Svilup da la populaziun
Sper quai ch'il triep dal Wannaspitz è sa schlià hai dà dus trieps ch'han gì pitschens l'emprima giada, il triep dal Fuorn ed il triep dal Jatzhorn. Per l'enviern spetga il chantun la furmaziun da novs trieps. Quasi en mintga vallada dal chantun ch'aveva fin uss mo ina pitschna preschientscha da lufs è ina preschientscha ussa cumprovada. I dettia ina gronda dinamica en il moviment e la preschientscha. Quai cumprovan era diversas observaziuns d'animals singuls en l'emprim quartal dal 2024 – p. ex. en la regiun da Claustra, al Calanda, en Bregaglia, en l'Engiadina Auta e Bassa sper il triep dal Fuorn gia existent, sco er en la regiun da Luzein. Per il pli èn ils luvs vegnids observas singul u en dus.
Regulaziun levgiada
La lescha da chatscha revedida è ida en vigur il prim da settember 2023. Gia dapi il prim da fanadur è l'ordinaziun revedida en vigur. Quella fa pli lev da sajettar lufs. A partir dal prim da december pon ils chantuns regular ils trieps proactivamain, quai munta senza ch'igl ha dà stgarps. Igl è alura era pussaivel da sajettar entirs trieps.
Regulaziun da lufs problematics
Dals trais lufs problematics che n'eran betg part d'in triep è vegnì sajettà in il schaner 2022 sin il territori da Cumpadials, el aveva stgarpà il 2021 in vadè. Ils 24 da settember 2023 ha in chatschadur cun autorisaziun dal chantun pudì sajettar ina luffa. Ella era part d'in pèrin ch'ha chaschunà donns sin la Börteralp sin il territori da Claustra.
Era la luffa veglia dal Calanda ha l'Uffizi da chatscha sajettà pervia da ses mal stadi fisic e pervia d'ina mancanza da distanza e cumportament da fugia envers umans. L'examinaziun da l'animal ha mussà, ch'igl è vegnì sajettà duas giadas sin el. Pervi da quest agir illegal ha il chantun purtà plant pervia da fraud.